Het vertrouwen in de politiek blijft laag. Ongeveer de helft van de Nederlanders geeft de politiek een onvoldoende. Veel mensen zijn kritisch en zetten vraagtekens bij de wil én het vermogen van de politiek om de grote problemen van dit moment aan te pakken. Aan de andere kant blijft de tevredenheid van Nederlanders over het functioneren van de democratie hoog. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag verschijnt. Het is volgens het SCP belangrijk dat kritische burgers niet afhaken. Daarom moet de overheid laten zien dat ze luistert, betrouwbaar is, keuzes uitleggen en daarnaar handelen - al is dat niet gemakkelijk met de grote uitdagingen waar het kabinet voor staat. Het vertrouwen in de Tweede Kamer en de regering is laag. Uit het Continue Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP blijkt dat ongeveer de helft van de Nederlanders geen of weinig vertrouwen heeft in de politiek: 50% heeft voldoende vertrouwen in de regering en 51% heeft voldoende vertrouwen in de Tweede Kamer. Waar het vertrouwen bij de start van een nieuw kabinet normaal opveert, is dat nu niet het geval: ook na het aantreden van het nieuwe kabinet-Rutte IV bleef het vertrouwen erg laag. Daarbij zijn de verschillen groot: aanhangers van regeringspartijen VVD en D66 gaven de regering gemiddeld het rapportcijfer 6,9 en 6,3. Aanhangers van PvdA/GroenLinks gaven een 5,5 en aanhangers van PVV/Forum voor Democratie een 2,8. Tevreden over democratie Ondanks het lage vertrouwen, is ongeveer 70% van de Nederlanders tevreden met de manier waarop de democratie functioneert. Nederlanders waarderen vooral vrije verkiezingen en de vrijheid van meningsuiting. Toch zien de meeste mensen ruimte voor verbetering. Vooral bij de politiek: die zou beter moeten luisteren, leren van fouten en eerlijker moeten zijn. Een veelgehoorde klacht over het functioneren van het systeem is dat er te veel partijen zijn. Men vreest dat deze versplintering in het politieke landschap de samenwerking en doelmatigheid van zowel het kabinet als de oppositie vermindert. Stemming in Nederland Hoe gaat het met Nederland? De grootste groep (49%) van de ondervraagden vindt het de verkeerde kant uitgaan. Een minderheid (19%) vindt het wel de goede kant opgaan met Nederland, de rest neemt een middenpositie in of geeft geen antwoord. Dat beeld is niet nieuw: de afgelopen jaren overheerste pessimisme bij de ondervraagden over welke kant het op gaat met Nederland. Gevraagd naar de belangrijkste maatschappelijke problemen noemt men naast de politiek ook de zorg en corona, al zijn die minder dominant dan voorheen. Andere veelgenoemde problemen zijn de manier van samenleven, de groeiende inkomensverschillen en de wooncrisis. Ook wijzen mensen naar de hoge inflatie en de stijgende kosten van het levensonderhoud, vooral mensen met een kleine portemonnee. Op de vraag wat mensen juist wel goed vinden gaan in Nederland, noemt men onder andere de kwaliteit van de gezondheidszorg, de saamhorigheid en het hoge welvaartsniveau in Nederland. In de focusgroepen van mei 2022 is ook de solidariteit met Oekraïne genoemd als positief punt. Uit die gesprekken bleek verder dat de oorlog in Oekraïne en de gevolgen ervan mensen bezighoudt. Vertrouwen houden door betrouwbaar te zijn Laag vertrouwen in de politiek is niet per definitie een probleem. In een democratie horen burgers de politiek immers kritisch te volgen. Problematischer wordt het als mensen afhaken of zich actief gaan verzetten. Bijvoorbeeld omdat hun wantrouwen structureel is of omdat zij er niet meer in geloven dat de politiek bij machte of de juiste partij is om problemen op te lossen. Uit dit onderzoek blijkt dat de grootste groep Nederlanders nog steeds is aangehaakt en dat Nederlanders over het algemeen tevreden zijn met hoe de democratie functioneert. Daar staat wel een kritische houding tegenover: ook van mensen die de Tweede Kamer en de regering wel een voldoende geven. De politiek staat volgens het SCP daarom het komend jaar voor een moeilijke en belangrijke opgave: laten zien dat ze bereid zijn het gesprek aan te gaan, goed te luisteren en ook verantwoording af te leggen over de beslissingen. Daarnaast ligt er een grote uitdaging voor de politiek en overheid om concrete resultaten te boeken op een aantal complexe maatschappelijke uitdagingen zoals de woningmarkt, de opvang en integratie van asielzoekers, de stikstofcrisis en de hoge kosten van het levensonderhoud. Dat vraagt om samenhangende keuzes en daar verantwoording over afleggen en een manier van werken waarbij rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en integriteit in het handelen van de overheid voorop staat.

Houd rekening met verdeelde opinie Nederlanders ten opzichte van Europa en wees transparant over uitkomsten burgerdialoog. Uit onderzoek van het SCP over hoe Nederlanders tegen de Europese Unie (EU) aankijken, komt naar voren dat de grootste groep Nederlanders het EU-lidmaatschap steunt, al is de publieke opinie niet onverdeeld positief. De meningen over wat Europa wel of niet kan, of zou moeten betekenen voor Nederland zijn verdeeld. Het SCP vindt het belangrijk dat hier bij de burgerconsultaties over de ‘Toekomst van Europa’ rekening mee wordt gehouden. Daarnaast adviseert het SCP het kabinet om duidelijk en transparant te communiceren over wat er met de uitkomsten van de burgerconsultaties zal worden gedaan.

De drie planbureaus (SCP, PBL en CPB) willen de overheid actief informeren over de effecten van beleidskeuzes op brede welvaart. Zij zetten daartoe concrete stappen met de ontwikkeling van een analyse-instrumentarium. Het doel is toekomstige effecten van beleid op verschillende maatschappelijke vraagstukken te analyseren zodat het mogelijk is om uitspraken te doen over ontwikkelingen. In deze voortgangsrapportage geven de drie planbureaus aan waar ze na één jaar staan en wat de ontwikkelagenda is voor de komende jaren.

Lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren tussen de 11 en 16 jaar ervaren in hun leven meer welzijns- en leefstijlproblemen dan heteroseksuele jongeren. De gezinssituatie en ervaringen op school spelen hierbij een rol. Dat is de conclusie van SCP-onderzoek naar verschillen in welbevinden, sociale relaties en leefstijl tussen jongeren met verschillende seksuele oriëntaties. LHB-jongeren kampen vaker met slaapproblemen en problematisch gebruik van sociale media en voelen zich bijna drie keer zo vaak ongelukkig als heteroseksuele jongeren. Ondanks een lichte verbetering en een afname van pesten blijft het welzijn van LHB-jongeren fors achter op dat van heterojongeren. Het SCP pleit voor doelgericht en passend beleid om de welzijnsproblematiek onder LHB-jongeren te verminderen. Erratum Op 17-1-2022 is een erratum doorgevoerd in deze publicatie. Zie voor meer informatie het downloadbestand op deze pagina.

In het vandaag gepubliceerde jaarplan staat welk onderzoek het SCP het komende jaar gaat doen op het terrein van grote maatschappelijke vraagstukken. Kansengelijkheid, participatie en talentontwikkeling, representatie en vertrouwen, de diverse bevolking in Nederland, het sociaal domein en de lokale verzorgingsstaat en brede welvaart staan centraal. Het SCP heeft de ambitie om met dit jaarplan een meer compleet beeld van Nederland en meer integrale kennis te presenteren. Waarin aandacht is voor thema’s zoals emancipatie, wonen en digitalisering.

Nederland is geen gelovig land meer. Atheïsten en agnosten vormen inmiddels een meerderheid onder de bevolking. Religieuze groepen zijn nu minderheden in Nederland. Daarmee is voor de meeste mensen de zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking een individuele zaak. Deze maatschappelijke ontwikkelingen hebben niet alleen gevolgen voor individuen, maar ook voor de verhoudingen tussen verschillende groepen, en onze samenleving als geheel. Dat blijkt uit het onderzoek Buiten kerk en moskee van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

Opinieonderzoek van de Radboud Universiteit (RU) en het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) laat zien dat een ruime meerderheid het idee van een burgerforum steunt. Uit het onderzoek komt ook naar voren dat er meer steun is voor een lokaal dan een nationaal burgerforum. Op lokaal niveau is er al de nodige ervaring met deze vorm van inspraak. Steeds vaker wordt het instrument ook op landelijk niveau voorgesteld, bijvoorbeeld om burgers te betrekken bij discussies over klimaat of de toekomst van de zorg. Een burgerforum kan een manier zijn om andere perspectieven, belangen en ervaringen in te brengen in het politieke debat. Grote uitdaging bij het organiseren van een burgerforum is het zorgdragen voor een representatieve afspiegeling van de samenleving onder de deelnemers. Onder andere lager opgeleiden zijn vaak minder geneigd mee te doen. Een burgerforum bestaat uit een groep burgers die wordt ingeloot om mee te praten over een maatschappelijk vraagstuk. Het idee is dat door loting de deelnemers een afspiegeling van de samenleving zijn. De deelnemers kunnen deskundigen raadplegen en brengen een advies uit aan de politiek. Een meerderheid (63%) steunt na de uitleg het idee van burgerfora met ingelote burgers die advies uitbrengen over maatschappelijke thema’s. Voor een lokaal burgerforum is meer steun dan voor een burgerforum op nationaal niveau: 66% vindt het een goed idee om op lokaal niveau burgerfora te houden, 54% vindt dat op nationaal niveau een goed idee. Volgens veel burgers zouden belangrijke maatschappelijke thema’s, zoals wonen, klimaat, zorg, en onderwijs, zich kunnen lenen voor een burgerforum.

De laatste tijd wordt veel gesproken over het belang van een ‘nieuwe bestuurscultuur’ met meer ‘openheid’ en ‘verbinding met de samenleving’. Waarom lukt dit zo moeizaam? En hoe breng je dit in beweging? In de Van Slingelandtlezing van 2021 gaat prof. dr. Kim Putters in op de 'stand van ons land’ en de vraag hoe het met de samenleving gaat, maar vooral ook hoe het met de ‘stand van de politiek’ en het ‘institutionele vertrouwen’ gaat. Dat vertrouwen is niet alleen gebaseerd op de beelden die we in de media voorbij zien komen, beelden over politiek en bestuur, maar ook op ervaren structurele ongelijkheden, die maar moeizaam met overheidsbeleid bestreden lijken te worden. Aan de hand van voorbeelden van beleid aangaande het sociaal domein, het hoger onderwijs, het mee laten doen van statushouders en de aanpak van de coronacrisis, maakt Kim Putters duidelijk dat er hardnekkige patronen zijn die de uitvoerbaarheid van beleid steeds opnieuw in de weg zitten. Bijvoorbeeld onrealistische aannames rond de zelfredzaamheid van burgers, of tunnel-denken in crisistijd. Kim Putters pleit voor een veel steviger realiteitscheck op beleid, vanuit waardengedrevenheid, en voor krachtiger checks en balances tussen beleid, politiek en samenleving. Op deze pagina vindt u de tekst van de Van Slingelandtlezing uitgesproken door prof. dr. Kim Putters op 4 november 2021. De Van Slingelandtlezing wordt jaarlijks verzorgd door een prominent denker en/of practitioner op het terrein van het openbaar bestuur. De Vereniging voor Bestuurskunde (VB) organiseert de jaarlijkse Van Slingelandtlezing.

Sommige mensen in de bijstand kunnen niet aan het werk vanwege de gezondheidsbelemmeringen die zij ervaren, terwijl zij wel aan het strenge bijstandsregime moeten voldoen. Dit is opvallend omdat de Participatiewet juist tot doel heeft dat iedereen, ook mensen met een (chronische) ziekte of beperking, een plek op de arbeidsmarkt kan krijgen. Het SCP erkent de genoemde problematiek, onder andere op basis van de Eindevaluatie van de Participatiewet (2019) en deelt in deze kennisnotitie enkele inzichten en oplossingsrichtingen.