Een nieuwe Participatiewet zou meer uit moeten gaan van vertrouwen. Bovendien zou de wet zich niet alleen moeten richten op het begeleiden van mensen naar werk. Op die manier sluit de wet beter aan bij mensen die nu nog geen betaald werk kunnen doen. Dat zegt het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) op basis van het onderzoek “Vertrouwen in de bijstand”.

Welke gevolgen heeft overheidshandelen tijdens en na crises op het vertrouwen van burgers in de overheid? Het doel van deze kennisnotitie is om inzicht te geven in deze vraag. We identificeren vier sleutelfactoren van overheidshandelen die invloed hebben op de kwaliteit van leven van mensen en hun vertrouwen in de overheid tijdens en na crises. • Een crisissituatie tijdig herkennen; • Het leed en uiteenlopende ervaringen van burgers erkennen; • Accurate, open en toegankelijke overheidscommunicatie en -informatie; • Aandacht voor structurele en ervaren ongelijkheden. Op basis van deze sleutelfactoren worden er in deze kennisnotitie vier aandachtspunten gepresenteerd voor goed overheidshandelen tijdens en na een crisis.

In onze samenleving wordt van jongeren verwacht dat ze mee doen door hun talenten te ontwikkelen, netwerken op te bouwen en burgerschapsvaardigheden te leren. Een van de mogelijkheden om participatie van jongeren te bevorderen, is de maatschappelijke diensttijd (MDT). Belangrijk voor jongeren is de eigen inspraak die zij hebben in de doelen en vormgeving van MDT, en dat het hen de kans om hun talent te ontwikkelen. Daarnaast zorgt MDT voor contact met mensen die zij anders niet ontmoet zouden hebben, jongeren waarderen het om iets voor een ander te doen en bij te dragen aan de samenleving. Tegelijkertijd laat dit en ander onderzoek zien dat niet alle jongeren in de positie zijn om te participeren zoals van hen wordt verwacht. Dit roept de vraag op wat de verwachtingen zijn die we als maatschappij van jongeren en hun participatie hebben. Maatschappelijke Diensttijd (MDT). is door het SCP onderzocht in het kader van de onderzoek reeks ‘Doe je mee?! Perspectieven op ‘zinvolle’ participatie’. In drie deelstudies wordt onderzocht wat de verschillende perspectieven van overheid en burgers zijn op participatie gedurende de levensloop. Wat verwacht de overheid precies van burgers bij het bevorderen van participatie? En wat vinden mensen op wie dat beleid is gericht daar eigenlijk van? Het eerste beleidsinstrument dat het SCP in deze serie onderzocht is de kinderopvang, tweede is de Maatschappelijke Diensttijd (MDT). In het coalitieakkoord van het kabinet-Rutte IV werd 200 miljoen euro per jaar voor MDT gereserveerd. Deze subsidie wordt in het hoofdlijnenakkoord Hoop, lef en trots geschrapt. Deze beleidssamenvatting is geschreven voordat het hoofdlijnenakkoord verscheen en het rapport met de onderzoeksbevindingen is op het moment van publicatie van deze beleidssamenvatting nog niet verschenen.

Nog altijd wordt in Nederland een behoorlijke groep mensen die hulp of ondersteuning nodig hebben, niet bereikt. Hierdoor dreigt hun situatie problematischer te worden en worden bestaande ongelijkheden tussen groepen verder vergroot. Het zorgt ook voor toenemend wantrouwen in de overheid als geheel. Daarom onderzocht het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) waarom gemeenten en dienstverleners niet alle inwoners bereiken die in aanmerking komen voor ondersteuning in het sociaal domein, en wat gemeenten kunnen doen om mensen beter te bereiken. Dit kwalitatieve onderzoek werd uitgevoerd in drie (anoniem gebleven) gemeenten. Het onderzoek is het vervolg op het onderzoeksrapport Gezien, gehoord en geholpen willen worden dat in augustus 2023 is gepubliceerd. Het doel van deze twee deelonderzoeken samen is om beleidsmakers en dienstverleners meer inzicht te bieden in de doorwerking van beleid, het effect van handelen in de uitvoering op de mensen die zij willen bereiken, en hoe mensen dat beleven. Dat biedt hun aanknopingspunten om hun beleid en dienstverlening te verbeteren, zodat zij inwoners beter kunnen bereiken.

Keer op keer blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat inwoners van Nederland tevredener zijn over hun eigen leven dan over Nederland als geheel. Daarnaast zijn Nederlanders optimistischer over de richting waarin hun leven zich ontwikkelt dan over de richting van het land. Dit ‘met mij gaat het goed, met ons gaat het slecht’ is niet nieuw en niet typisch Nederlands. In de nieuwe editie van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven verklaart het SCP dit fenomeen. Het onderzoek naar oordelen over het eigen leven en het land als geheel is onderdeel van een nieuwe editie van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB). Met het COB onderzoekt en duidt het SCP hoe mensen het vinden gaan met de maatschappij en de politiek. Uit het onderzoek blijkt dat Nederlanders hun eigen leven gemiddeld een 7,7 geven. Dat is hoger dan hun cijfer voor de samenleving (6,2) en de politiek (4,9). Van de Nederlanders is 67% optimistisch over de richting waarin hun leven zich ontwikkelt, terwijl slechts 12% optimistisch is over de richting van het land. In de focusgroepen en de enquête geven mensen aan dat zij het cijfer over hun eigen leven vooral baseren op hoe tevreden ze zijn over hun eigen sociale contacten, financiële situatie, gezondheid, woonsituatie en tijdsbesteding. Uit deze editie van het COB blijkt verder dat het vertrouwen in de politiek in de (na)zomer van 2023 iets is gestegen ten opzichte van het voorjaar van 2023. Toch blijven Nederlanders ook na de Tweede Kamerverkiezingen van november 2023 bezorgd over het probleemoplossend vermogen van de politiek en de intenties van politici.

Op 18 april nam het Sociaal en Cultureel Planbureau deel aan een rondetafelgesprek van de commissie voor Sociale Zaken en Werkgelegenheid van de Tweede Kamer. Aanleiding was het rapport van Staatscommissie demografische ontwikkelingen 2050. Het Sociaal en Cultureel Planbureau gaf met het position paper ‘Keuzes in zorg en ondersteuning’ input voor dit rondetafelgesprek.

Dit is een publicaties uit het onderzoeksproject Verschuivende verantwoordelijkheden. In dit project staan de visies van de overheid en inwoners op de verdeling van de verantwoordelijkheden tussen de overheid, inwoners, markt en het maatschappelijk middenveld centraal. Deze studie bestudeert visieverschillen tussen burgers en overheid op de gewenste verantwoordelijkheidsverdeling voor het opwekken van duurzame energie op land. Aan de hand van een concreet beleidsdossier laat deze studie zien hoe de overheid beter kan aansluiten bij burgers, vanuit waarden die voor burgers belangrijk zijn en vanuit inzicht in de belemmeringen die burgers ervaren. Het onderzoek bestaat uit een systematische analyse van beleidsdocumenten om visies van de rijksoverheid te reconstrueren, een analyse van burgervisies op basis van een grootschalig vragenlijstonderzoek en een verdiepende studie uitgevoerd in focusgroepen.

Op 1 juni aanstaande stuurt het demissionaire kabinet de Voorjaarsnota 2024 naar de Tweede Kamer. Daarin staat niet alleen hoe het gaat met de inkomsten en uitgaven van het Rijk, maar ook een vooruitblik op de plannen voor de rest van het jaar. Er worden financiële keuzes gemaakt op terreinen als asiel en migratie, wonen, klimaat en de zorg. Waar gaat meer of juist minder geld naartoe? Als input voor die plannen publiceert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) Koersen op kwaliteit van de samenleving (Sociale en Culturele Ontwikkelingen 2024) waarin staat hoe het gaat met de Nederlanders en hoe politieke keuzes kunnen bijdragen aan een goede kwaliteit van de samenleving.

In dit essay geeft SCP-directeur Karen van Oudenhoven-van der Zee aan wat er nodig is om de verbinding tussen burgers en overheid te herstellen. Zij pleit voor een gelijkwaardige rol van burgers en beleidsmakers aan de ontwerptafel van beleid. Om samen in gesprek te gaan over oplossingen voor de grote uitdagingen waar we als samenleving voor staan. Het essay ‘Burgers gelijkwaardig aan de ontwerptafel van beleid’ is geschreven ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het SCP. Het is een vervolg op het essay dat Van Oudenhoven in maart 2023 publiceerde: ‘Op weg naar een veerkrachtige en empathische overheid’.

Investeren in vitale ouderen vergroot niet alleen het welbevinden van ouderen; het helpt hen ook actief te kunnen blijven bijdragen aan de samenleving plus het zorgt ervoor dat ze minder snel zorg en ondersteuning nodig hebben. Het SCP-rapport ‘Investeren in vitale ouderen’ geeft inzichten en handvatten om de kwaliteit van leven van ouderen te verbeteren en het vermogen van vitale ouderen te vergroten om bij te dragen aan de samenleving. Bij het maken van beleid is het raadzaam om niet naar leeftijden te kijken, maar naar de levensfases van mensen. Er zijn namelijk grote verschillen bij gepensioneerden. Met driekwart gaat het goed; zij zijn vitaal, ondernemend en doen volop mee. Juist door ook te investeren in het vermogen van de vitale groep ouderen, wordt de actieve derde levensfase waar zij zich in bevinden, verlengd en komen ze minder snel in de hulpbehoevende vierde levensfase. Dat is niet alleen goed voor het welbevinden van deze mensen zelf; het is ook goed voor de samenleving. Bij het investeren in vitale ouderen speelt het bevorderen van individuele levenskwaliteit een grote rol. Om beleidsvoornemens en -plannen effectiever te laten bijdragen aan het welbevinden van ouderen heeft het SCP het Welbevinden Participatie Hulpbronnen-model (WPH) ontwikkeld. Dit model verklaart welke veranderingen in activiteiten en persoonlijke situatie negatieve of positieve effecten hebben op het welbevinden van ouderen. Het WPH-model helpt beleidsmakers om het potentieel van de vergrijzing in de derde levensfase van ouderen te vergroten met de juiste investeringen op persoonlijk niveau en de wijze van meedoen in de samenleving.