Hoe arbeid en zingeving tot een win-win situatie kunnen leiden Een groot deel van ons leven besteden we aan werken. Maar wat is de betekenis van werk? Hoe belangrijk is werken in ons leven? En hoe draagt werken bij aan het ervaren en verliezen van zin in ons leven? Deze vragen adresseert Maroesjka Versantvoort in haar inaugurele rede bij de aanvaarding van haar ambt als bijzonder hoogleraar Arbeid en Zingeving aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU). De rede met als titel ‘Zin verzoet de arbeid; over arbeid en zingeving in een paradoxale samenleving’ spreekt zij uit op vrijdag 14 oktober 2022 in Groningen. Werk neemt in het leven van mensen en binnen de samenleving een belangrijke plek in. Je werk maakt deel uit van wie je bent. Het bepaalt mede je identiteit, je plek in de samenleving, hoe je je kunt ontwikkelen, geeft structuur en doel, en zorgt voor sociale contacten. Daarmee kan werk zingeving toevoegen aan het leven van mensen. Zeker nu de rol van religie afneemt, is voor sommige mensen werk inmiddels dé bron van zingeving in het leven. En neemt het de plek in die voorheen religie had. “Voor driekwart van de Nederlanders is inhoudelijk leuk werk belangrijk,” aldus Maroesjka Versantvoort. “Werk waarin je jezelf kunt ontplooien of werk waarmee je anderen kunt helpen. Zelfs zo belangrijk dat de helft van de werkenden ook zou willen werken als dat niet meer zou hoeven voor het geld. Slechts een kwart zou in dat geval willen stoppen met werken.” Zowel individueel als in de samenleving als geheel wordt er alleen steeds meer van betaald werk verwacht. Dit kan mensen onder druk zetten en ertoe leiden dat mensen vastlopen in hun werk, waardoor het tegenovergestelde van zingeving ontstaat. Gezien de huidige krapte op de arbeidsmarkt is de roep om meer uren te gaan werken. Daarmee komt het samenspel tussen zingeving en arbeid verder onder druk te staan. Want meer werken leidt niet automatisch tot meer zingeving. Sterker nog: voor sommige mensen kan de vraag om ‘meer, meer, meer’ juist tegengesteld werken, waardoor welzijn en gezondheid onder druk komen te staan. Uit onderzoek blijkt dat 1,2 miljoen werkenden in Nederland op dit moment last hebben van burn-outklachten en dit cijfer stijgt, zeker bij jongeren. Maroesjka Versantvoort, die namens het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) de leerstoel aan de PThU bekleedt, stelt dat daar dan ook een belangrijke opgave ligt voor de samenleving. Het SCP verkent en verklaart hoe met onze samenleving en de kwaliteit van leven van mensen gaat. Daar zijn werk en zingeving belangrijke onderdelen van. Want met de juiste combinatie van zingeving en werk, door te streven naar werk en werkomstandigheden die zingevend zijn, kan een win-win-situatie gerealiseerd worden. Zowel voor het individu als voor de samenleving. Zingeving versterkt immers de positieve aspecten van werk en werk is een belangrijke bron voor zingeving. Mensen die zingeving ervaren in hun leven zijn actiever, gezonder, welvarender en gelukkiger. Dé vraag voor de toekomst, en daarmee ook een van de centrale vragen binnen de leerstoel, is hoe deze win-win-situatie eruit ziet, hoe die te creëren valt en wat het vraagt van alle betrokkenen: werkgevers, werknemers, overheid én religieuze organisaties. Hierbij wordt vanzelfsprekend ook naar de andere kant van de medaille gekeken: hoe voorkomen we zinondermijnend werk of zinondermijnende aspecten van werk, en wat vraagt dit van alle betrokkenen? Versantvoort geeft in haar oratie alvast aan dat werkgevers en andere organisaties, waaronder kerken en de overheid, in ieder geval aan zet zijn: “Als er bij bedrijven en organisaties meer aandacht komt voor zingeving, ontstaan er vermoedelijk minder gezondheidsproblemen en vallen er minder mensen uit.” Verder bepleit zij dat een hernieuwd perspectief nodig is op de betekenis van werk. Ook theologisch.

Minder vrouwen aan de top door deeltijdwerk en (bedrijfs)cultuur Er werken in Nederland nog steeds minder vrouwen in topfuncties dan mannen. Dit komt onder andere doordat veel vrouwen in deeltijd werken. In veel organisaties en ondernemingen is de cultuur om managementfuncties niet in deeltijd aan te bieden, en vaak worden mensen die in deeltijd werken als minder ambitieus gezien. Hierdoor zijn vrouwen ondervertegenwoordigd in managementfuncties. Om dit te veranderen moeten organisaties en ondernemingen een diversiteitsbeleid voeren met maatregelen op het gebied van arbeidsvoorwaarden en loopbaanbeleid. Daarnaast is in Nederland een maatschappelijk debat nodig over werken in deeltijd en het vervullen van een leidinggevende functie. Hoe valt het te verklaren dat er nog steeds zo weinig vrouwen als manager of topbestuurder werken? Die vraag staat centraal in het proefschrift ‘Een lange weg. De ondervertegenwoordiging van vrouwen in management en top nader verklaard’ van SCP-onderzoeker Ans Merens. Zij promoveert op 23 september 2022 aan de Universiteit Utrecht, faculteit Economische Wetenschappen.

Het vertrouwen in de politiek blijft laag. Ongeveer de helft van de Nederlanders geeft de politiek een onvoldoende. Veel mensen zijn kritisch en zetten vraagtekens bij de wil én het vermogen van de politiek om de grote problemen van dit moment aan te pakken. Aan de andere kant blijft de tevredenheid van Nederlanders over het functioneren van de democratie hoog. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag verschijnt. Het is volgens het SCP belangrijk dat kritische burgers niet afhaken. Daarom moet de overheid laten zien dat ze luistert, betrouwbaar is, keuzes uitleggen en daarnaar handelen - al is dat niet gemakkelijk met de grote uitdagingen waar het kabinet voor staat. Het vertrouwen in de Tweede Kamer en de regering is laag. Uit het Continue Onderzoek Burgerperspectieven (COB) van het SCP blijkt dat ongeveer de helft van de Nederlanders geen of weinig vertrouwen heeft in de politiek: 50% heeft voldoende vertrouwen in de regering en 51% heeft voldoende vertrouwen in de Tweede Kamer. Waar het vertrouwen bij de start van een nieuw kabinet normaal opveert, is dat nu niet het geval: ook na het aantreden van het nieuwe kabinet-Rutte IV bleef het vertrouwen erg laag. Daarbij zijn de verschillen groot: aanhangers van regeringspartijen VVD en D66 gaven de regering gemiddeld het rapportcijfer 6,9 en 6,3. Aanhangers van PvdA/GroenLinks gaven een 5,5 en aanhangers van PVV/Forum voor Democratie een 2,8. Tevreden over democratie Ondanks het lage vertrouwen, is ongeveer 70% van de Nederlanders tevreden met de manier waarop de democratie functioneert. Nederlanders waarderen vooral vrije verkiezingen en de vrijheid van meningsuiting. Toch zien de meeste mensen ruimte voor verbetering. Vooral bij de politiek: die zou beter moeten luisteren, leren van fouten en eerlijker moeten zijn. Een veelgehoorde klacht over het functioneren van het systeem is dat er te veel partijen zijn. Men vreest dat deze versplintering in het politieke landschap de samenwerking en doelmatigheid van zowel het kabinet als de oppositie vermindert. Stemming in Nederland Hoe gaat het met Nederland? De grootste groep (49%) van de ondervraagden vindt het de verkeerde kant uitgaan. Een minderheid (19%) vindt het wel de goede kant opgaan met Nederland, de rest neemt een middenpositie in of geeft geen antwoord. Dat beeld is niet nieuw: de afgelopen jaren overheerste pessimisme bij de ondervraagden over welke kant het op gaat met Nederland. Gevraagd naar de belangrijkste maatschappelijke problemen noemt men naast de politiek ook de zorg en corona, al zijn die minder dominant dan voorheen. Andere veelgenoemde problemen zijn de manier van samenleven, de groeiende inkomensverschillen en de wooncrisis. Ook wijzen mensen naar de hoge inflatie en de stijgende kosten van het levensonderhoud, vooral mensen met een kleine portemonnee. Op de vraag wat mensen juist wel goed vinden gaan in Nederland, noemt men onder andere de kwaliteit van de gezondheidszorg, de saamhorigheid en het hoge welvaartsniveau in Nederland. In de focusgroepen van mei 2022 is ook de solidariteit met Oekraïne genoemd als positief punt. Uit die gesprekken bleek verder dat de oorlog in Oekraïne en de gevolgen ervan mensen bezighoudt. Vertrouwen houden door betrouwbaar te zijn Laag vertrouwen in de politiek is niet per definitie een probleem. In een democratie horen burgers de politiek immers kritisch te volgen. Problematischer wordt het als mensen afhaken of zich actief gaan verzetten. Bijvoorbeeld omdat hun wantrouwen structureel is of omdat zij er niet meer in geloven dat de politiek bij machte of de juiste partij is om problemen op te lossen. Uit dit onderzoek blijkt dat de grootste groep Nederlanders nog steeds is aangehaakt en dat Nederlanders over het algemeen tevreden zijn met hoe de democratie functioneert. Daar staat wel een kritische houding tegenover: ook van mensen die de Tweede Kamer en de regering wel een voldoende geven. De politiek staat volgens het SCP daarom het komend jaar voor een moeilijke en belangrijke opgave: laten zien dat ze bereid zijn het gesprek aan te gaan, goed te luisteren en ook verantwoording af te leggen over de beslissingen. Daarnaast ligt er een grote uitdaging voor de politiek en overheid om concrete resultaten te boeken op een aantal complexe maatschappelijke uitdagingen zoals de woningmarkt, de opvang en integratie van asielzoekers, de stikstofcrisis en de hoge kosten van het levensonderhoud. Dat vraagt om samenhangende keuzes en daar verantwoording over afleggen en een manier van werken waarbij rechtvaardigheid, betrouwbaarheid en integriteit in het handelen van de overheid voorop staat.

Houd rekening met verdeelde opinie Nederlanders ten opzichte van Europa en wees transparant over uitkomsten burgerdialoog. Uit onderzoek van het SCP over hoe Nederlanders tegen de Europese Unie (EU) aankijken, komt naar voren dat de grootste groep Nederlanders het EU-lidmaatschap steunt, al is de publieke opinie niet onverdeeld positief. De meningen over wat Europa wel of niet kan, of zou moeten betekenen voor Nederland zijn verdeeld. Het SCP vindt het belangrijk dat hier bij de burgerconsultaties over de ‘Toekomst van Europa’ rekening mee wordt gehouden. Daarnaast adviseert het SCP het kabinet om duidelijk en transparant te communiceren over wat er met de uitkomsten van de burgerconsultaties zal worden gedaan.

De drie planbureaus (SCP, PBL en CPB) willen de overheid actief informeren over de effecten van beleidskeuzes op brede welvaart. Zij zetten daartoe concrete stappen met de ontwikkeling van een analyse-instrumentarium. Het doel is toekomstige effecten van beleid op verschillende maatschappelijke vraagstukken te analyseren zodat het mogelijk is om uitspraken te doen over ontwikkelingen. In deze voortgangsrapportage geven de drie planbureaus aan waar ze na één jaar staan en wat de ontwikkelagenda is voor de komende jaren.

Lesbische, homoseksuele en biseksuele jongeren tussen de 11 en 16 jaar ervaren in hun leven meer welzijns- en leefstijlproblemen dan heteroseksuele jongeren. De gezinssituatie en ervaringen op school spelen hierbij een rol. Dat is de conclusie van SCP-onderzoek naar verschillen in welbevinden, sociale relaties en leefstijl tussen jongeren met verschillende seksuele oriëntaties. LHB-jongeren kampen vaker met slaapproblemen en problematisch gebruik van sociale media en voelen zich bijna drie keer zo vaak ongelukkig als heteroseksuele jongeren. Ondanks een lichte verbetering en een afname van pesten blijft het welzijn van LHB-jongeren fors achter op dat van heterojongeren. Het SCP pleit voor doelgericht en passend beleid om de welzijnsproblematiek onder LHB-jongeren te verminderen. Erratum Op 17-1-2022 is een erratum doorgevoerd in deze publicatie. Zie voor meer informatie het downloadbestand op deze pagina.

In het vandaag gepubliceerde jaarplan staat welk onderzoek het SCP het komende jaar gaat doen op het terrein van grote maatschappelijke vraagstukken. Kansengelijkheid, participatie en talentontwikkeling, representatie en vertrouwen, de diverse bevolking in Nederland, het sociaal domein en de lokale verzorgingsstaat en brede welvaart staan centraal. Het SCP heeft de ambitie om met dit jaarplan een meer compleet beeld van Nederland en meer integrale kennis te presenteren. Waarin aandacht is voor thema’s zoals emancipatie, wonen en digitalisering.

Nederland is geen gelovig land meer. Atheïsten en agnosten vormen inmiddels een meerderheid onder de bevolking. Religieuze groepen zijn nu minderheden in Nederland. Daarmee is voor de meeste mensen de zoektocht naar zingeving en zelfverwezenlijking een individuele zaak. Deze maatschappelijke ontwikkelingen hebben niet alleen gevolgen voor individuen, maar ook voor de verhoudingen tussen verschillende groepen, en onze samenleving als geheel. Dat blijkt uit het onderzoek Buiten kerk en moskee van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP).

Nederlanders denken de afgelopen vijftien jaar positiever over homo- en biseksualiteit. Zeker in vergelijking met de opvattingen in andere Europese landen. Alleen in IJsland zijn ze nog positiever over homo- en biseksualiteit. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) naar de opvattingen van Nederlanders over LHBT’s. Het onderzoek laat echter ook zien dat de laatste paar jaar deze positieve tendens niet verder heeft doorgezet. Zo ligt zichtbare intimiteit tussen mensen van gelijk geslacht nog erg gevoelig en de acceptatie van transgender personen en seksuele diversiteit is minder groot dan die van homo- en biseksuelen.

Lesbische, homoseksuele en biseksuele Nederlanders voelen zich nog steeds onveiliger dan heteroseksuelen. Zij zijn vaker slachtoffer van (seksueel) geweld en respectloos gedrag dan heteroseksuelen. In vergelijking met 2012 is de veiligheidssituatie van lesbische vrouwen en homoseksuele mannen wel verbeterd, maar dat geldt niet voor biseksuele personen. Met name biseksuele vrouwen zijn vaker het slachtoffer van seksueel geweld. Dat blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) naar de leefsituatie van lesbische, homoseksuele, biseksuele en transgender personen in Nederland. Uit het onderzoek komt verder naar voren dat LHB-personen over het algemeen dezelfde positie als heteroseksuelen innemen als het gaat over zaken als werk, wonen en vrijetijdsbesteding. Een tweede andere positieve uitkomst van het onderzoek is dat lesbische vrouwen en homoseksuele mannen psychisch even gezond en gelukkig zijn als heteroseksuele personen.