Kinderopvang zorgt ervoor dat ouders van jonge kinderen kunnen participeren op de arbeidsmarkt. Het kabinet zet in op het verder verhogen van arbeidsparticipatie van vrouwen door het gebruik van kinderopvang te stimuleren. In de huidige samenleving zijn de mogelijkheden daartoe echter beperkt. Zo wegen normen en idealen rondom moederschap zwaar op de overwegingen om meer te gaan werken. Als het kabinet ongelijkheid tussen mannen en vrouwen met jonge kinderen op de arbeidsmarkt wil aanpakken, dan zal er dus verder moeten worden gekeken dan kinderopvang alleen. Er zullen voor hen acceptabele alternatieven moeten zijn voor onbetaalde taken thuis. Dat concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in dit rapport over participatie van ouders van jonge kinderen. In de reeks ‘Doe je mee?! Perspectieven op ‘zinvolle’ participatie’ onderzoekt het SCP in drie deelstudies wat de verschillende perspectieven van overheid en burgers zijn op participatie gedurende de levensloop. Wat verwacht de overheid precies van burgers bij het bevorderen van participatie? En wat vinden mensen op wie dat beleid is gericht daar eigenlijk van? Dit deelonderzoek richt zich op de levensfase van mensen met jonge kinderen en in het bijzonder op de rol van kinderopvang.

Uit eerder SCP-onderzoek kwam naar voren dat mensen die ondersteuning nodig hebben vanuit het sociaal domein, niet altijd (op tijd) worden bereikt. Om meer zicht te krijgen op de leefwereld van deze groep heeft het SCP gesprekken gevoerd met mensen die door een crisissituatie een dringende hulp- en zorgvraag hebben maar onvoldoende, niet passende of te laat hulp hebben gekregen. Deze ervaringsverhalen - gebundeld in het SCP-rapport ‘Gezien, gehoord en geholpen willen worden’ – laten zien hoe ingewikkeld het voor sommige mensen is om de juiste ondersteuning te krijgen. Het SCP geeft met dit kwalitatief onderzoek gemeenten en instanties binnen het sociaal domein inzicht in hoe complex de levenssituatie van mensen vaak is, hoe mensen in een crisissituatie het aanvraagproces van hulp en ondersteuning ervaren, welke invloed hun zoektocht heeft op hun dagelijks leven en hoe het mis kan gaan. De onderzoekers signaleerden tijdens het onderzoek terugkerende thema’s die als rode draden door de verhalen liepen. Deze thema’s vormen aanknopingspunten waarmee gemeenten, beleidsmakers en hulpverleners hun beleid en werkwijze in het sociaal domein zouden kunnen verbeteren. De belangrijkste constatering is dat de leefsituatie van mensen het uitgangspunt moet zijn bij ondersteuning waarbij er meer rekening wordt gehouden met de complexiteit van de levenssituatie waarin deze mensen vaak verkeren. Wat in de verhalen steeds boven komt drijven, is de behoefte van mensen om gezien, gehoord en geholpen willen worden. Naast dit onderzoek gaat het SCP de komende tijd in gesprek met enkele gemeenten over het beter bereiken van mensen die ondersteuning vanuit het sociaal domein nodig hebben. Er wordt dan dieper ingegaan op het beleid en de uitvoeringspraktijk. De resultaten van dit nog lopende vervolgonderzoek verschijnen begin volgend jaar.

Hoe het staat met sociale cohesie wordt in Nederland vaak in verband gebracht met de diversiteit van de samenleving. Deze studie richt zich op een verduidelijking van de vele dimensies van diversiteit en sociale cohesie. Een helder gebruik van deze concepten is niet alleen nodig voor onderzoek, maar ook voor een vruchtbaar politiek en maatschappelijk debat over deze thema’s. In het publieke debat zijn zowel diversiteit als sociale cohesie begrippen die regelmatig als wapens worden ingezet om politiek standpunten te verdedigen. Juist bij beladen onderwerpen is het zaak om precies en zuiver te zijn over wat men bedoelt en waar men voor staat, zodat meningsverschillen ook gaan over zaken waarover men het echt oneens is. Met de vijf adviezen die het rapport meegeeft voor de publieke discussie over diversiteit en sociale cohesie, willen wij bijdragen aan een beter gefundeerde discussie over dit thema.

De afgelopen decennia hebben veel verschuivingen plaatsgevonden in de verdeling van verantwoorde¬lijkheden tussen overheid, burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties. Tot voor kort maakte de overheid haar eigen takenpakket steeds compacter. De overheid die vooral veel zaken van bovenaf reguleerde (top-down), veranderde naar een overheid die initiatieven van andere partijen in de samenleving ondersteunde. Daarbij bedeelde zij deze andere partijen ook steeds meer verantwoordelijkheden toe. In dit rapport onderzoekt het SCP hoe burgers de verantwoordelijkheden zouden willen verdelen als zij het voor het zeggen zouden hebben, wat voor verschillen daarbij bestaan tussen verschillende (groepen) burgers en hoe die verklaard kunnen worden. Het SCP hanteert hierbij de definitie van verantwoor¬delijkheid als taak, waarbij de taken, lasten en plichten die horen bij een bepaalde sociale rol centraal staan. Wat voor verwachtingen heeft men van burgers, de overheid, bedrijven en maatschappelijke organisaties als het gaat om verantwoordelijkheden? We onderzoeken deze verantwoordelijkheidsverdeling voor een aantal grote maatschappelijke opgaven waar de samenleving voor staat. Deze zijn geselecteerd in het meerjarenplan van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP), maar elk van deze opgaven wordt ook door de overheid gezien als een urgent thema: gezond leven, leven lang ontwikkelen, duurzaam energiegebruik, hulp verlenen en bestaanszekerheid (Rijksoverheid 2021).

Werkgevers kampen al een tijd met de krapte op de arbeidsmarkt. Ondanks de grote vraag naar personeel staan mensen met een arbeidsbeperking nog vaak aan de kant. Naast het werven is ook het behouden van personeel nog steeds problematisch. Voor veel organisaties is de hoge werkdruk van medewerkers een groot knelpunt en werkgevers zijn zich onvoldoende bewust van discriminatie op de werkvloer. De goede intenties en afspraken op collectief niveau - zoals de Banenafspraak - zijn lang niet altijd terug te zien in de dagelijkse praktijk. Dit concludeert het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in de vierde editie van ‘Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers’, een langlopend onderzoek onder werkgevers dat vandaag verschijnt. Beeld: ©ANP/ Martin Barraud De vele openstaande vacatures in allerlei sectoren - de zorg, het onderwijs, logistiek, ict, techniek – zijn dagelijks voelbaar in de Nederlandse samenleving. Uit dit SCP-onderzoek Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers waar tussen de 1500 en 2800 werkgevers aan deelnemen, blijkt dat organisaties steeds meer problemen hebben om nieuwe medewerkers aan te trekken. Maar ook het vasthouden van personeel is een knelpunt. Gevolg is dat de werkdruk bij werknemers hoger wordt en werkgevers zich machteloos voelen om werkstress tegen te gaan. Banenafspraak vaak nog onbekend Ondanks de krappe arbeidsmarkt hebben mensen met een arbeidsbeperking nog altijd een relatief kleine kans op werk. Het onderzoek laat zien dat in 2021/22, net als in eerdere jaren, minder dan één op de vijf werkgevers mensen met een arbeidsbeperking in dienst had. Van de bevraagde werkgevers is 70 procent niet op de hoogte van de Banenafspraak tussen overheid en werkgevers- en werknemersorganisaties om banen te creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. Het aandeel werkgevers dat zich niet verantwoordelijk voelt om deze groep aan te nemen, nam zelfs licht toe: van 23 naar 29 procent. Hun bereidheid zou volgens de werkgevers toenemen als er regelingen zijn om de risico’s van ziekteverzuim op te vangen. Dat die regelingen al bestaan, weten veel werkgevers echter niet. Onvoldoende bewust van discriminatie Het verschil tussen de intentie van werkgevers en de alledaagse gang van zaken op de werkvloer zien we ook terug bij het streven naar een inclusieve werkcultuur. Uit de resultaten van het onderzoek komt naar voren dat werkgevers veel waarde hechten aan inclusiviteit en diversiteit en zeggen veel aandacht te geven aan het tegengaan van discriminatie. Volgens een ruime meerderheid van de werkgevers komt discriminatie in de eigen organisatie weinig voor, maar dat beeld klopt niet met de bevindingen van het SCP-onderzoek Ervaren discriminatie in Nederland II uit 2020. Daaruit blijkt dat (potentiële) medewerkers discriminatie ervaren bij de werving- en selectieprocedure, op de werkvloer of bij contractverlengingen en promoties. Werkgevers lijken zich onvoldoende bewust te zijn dat discriminatie ook onbedoeld in de eigen organisatie kan optreden. De intentie om vrouwen naar hogere en topfuncties te laten doorstromen, wordt slechts deels waargemaakt in de praktijk. Het aandeel vrouwen in top- en managementfuncties blijft nog steeds achter bij mannen terwijl voor het eerst sinds de start van het Arbeidsvraagpanel meer dan de helft van alle werknemers vrouw is en één op de vijf werkgevers zegt prioriteit te geven om meer vrouwen op hogere functies te hebben. Geen invloed op hoge werkdruk Dit werkgeversonderzoek laat tevens zien dat individuele werkgevers niet weten hoe ze de werkdruk kunnen verlagen. Hoge werkdruk en stress spelen een grote rol bij werk gerelateerd ziekteverzuim. In 2021/2022 was het ziekteverzuim significant hoger dan voorgaande jaren, hoewel het grootste deel niet werk gerelateerd was. Hoewel bijna alle werkgevers zich verantwoordelijk voelen voor het tegengaan van werkstress, geeft één op de drie aan dat zij geen invloed heeft op de mate van ervaren werkstress bij werknemers. Opvallend is ook dat een derde van de werkgevers vindt dat werknemers die veel werkstress ervaren, niet geschikt zijn voor het werk dat ze doen. Doorwerken na pensioenleeftijd Werkgevers zijn over het algemeen positief over het functioneren en de productiviteit van de oudere werknemers in hun personeelsbestand. Toch vindt vier op de tien werkgevers doorwerken na de pensioengerechtigde leeftijd nog niet wenselijk, ondanks de krappe arbeidsmarkt. Het aandeel dat hier positief tegenover staat, nam het afgelopen decennium wel toe tot ruim een kwart van de werkgevers. De vierde editie van ‘Arbeidsmarkt in kaart: werkgevers’ gaat over wat werkgevers doen aan personeelsbeleid in de periode tot en met 2021/’22. De onderzoeksresultaten zijn te vinden op digitaal.scp.nl.

In dit onderzoek analyseren we hoe breed coronascepsis leeft in de samenleving. Dit doen we met een enquête. Omdat bij coronascepsis de rol van informatie en media belangrijk is, werd ook onderzocht hoe mensen aankijken tegen de rol van sociale media en journalistieke media in hun omgang met coronascepsis. Uit het onderzoek blijkt dat een substantiële minderheid van de bevolking in meer of mindere mate sceptisch kijkt naar overheidsinformatie over corona. 20% geeft een sceptisch antwoord op drie of meer van onze enquêtevragen die coronascepsis meten (negen was het maximum). Zij vertrouwen bijvoorbeeld de informatie van de fabrikanten van de vaccins niet, of zijn het eens met de stelling van de coronamaatregelen werden genomen om meer controle over de bevolking te krijgen. Institutioneel wantrouwen is hiervoor de belangrijkste statistische verklaring. De andere verklaringen die we onderzoeken, zoals psychisce gezondheid, tevredenheid met het leven, mediagebruik en in hoeverre iemand door de coronacrisis is geraakt, hebben geen statistisch significant effect op coronascepsis. Voor journalistieke en sociale media spelen er moeilijke dilemma’s rond de vraag hoe ze om zouden moeten gaan met coronasceptische ideeën. Ongeveer twee derde van de mensen vindt dat het op sociale media, zoals Twitter en Facebook, niet mogelijk is om te beoordelen of berichten over corona wel of niet waar zijn. Bijna 30% van de mensen vindt dat er in de journalistieke media te veel ruimte was voor alternatieve ideeën over corona. Dit rapport vormt samen met de publicaties Coronascepsis in de media en Op zoek naar alternatieven het onderzoeksproject Sceptische visies in het coronadebat. Lees het hoofdrapport hier.

ijdens de coronapandemie had ongeveer twintig procent van de Nederlanders sceptische ideeën over de pandemiebestrijding, zo blijkt uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). Mensen wantrouwden de informatie van de overheid of twijfelden aan de intenties of de gevolgen van de coronamaatregelen. Uit het onderzoek blijkt dat deze mensen niet van de ene op de andere dag wantrouwend werden. Zij ervoeren uitsluiting door de overheid, de media en de maatschappij en dat versterkte hun wantrouwen. Het SCP adviseert daarom de overheid om nieuwsgierig te zijn naar de argumenten van mensen die een sterk afwijkende mening hebben. Dit omdat er vaak begrijpelijke vragen en zorgen aan ten grondslag liggen. Tijdens de coronacrisis stelde het kabinet een aantal maatregelen in om het virus te bestrijden, waaronder mondkapjes, testen voor toegang en lockdowns. Bij een deel van de Nederlandse bevolking ontstond scepsis over de informatie die de overheid over corona en de maatregelen verstrekte en over de intenties achter het coronabeleid. Met de publicatie Sceptische visies in het coronadebat geeft het SCP meer inzicht in coronascepsis: hoe breed het leeft, het ontstond, welke rol (online) media speelden en hoe mensen met sceptische opvattingen over corona de pandemie beleefden. De onderzoeksrapporten Coronascepsis in Nederland, Coronascepsis in de media en Op zoek naar alternatieven vormen samen de basis voor dit hoofdrapport.

Eén op de zes Nederlanders kampt met stapeling van problemen Eén op de zes volwassenen in ons land heeft te maken met een stapeling van problemen. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) dat vandaag verschijnt, blijkt dat deze mensen bijvoorbeeld weinig financiële middelen hebben en geen sociaal netwerk. Daarnaast toont het SCP-onderzoek aan dat ruim één op de tien ouders van minderjarige kinderen met zo’n stapeling van zorgen of problemen kampt. Naast zorgen over de opvoeding of ontwikkeling van hun kinderen, hebben zij ook andere problemen. Om mensen die hulp nodig hebben goed te ondersteunen, is het belangrijk dat gemeenten alert zijn of mensen een stapeling van problemen hebben en moeten zij hun ‘redzaamheid’ niet overschatten. Vorig jaar riep het SCP met het rapport Uitdagingen in het sociaal domein gemeentebesturen op om meer aandacht te hebben voor mensen met complexe problemen. Vandaag verschijnen twee nieuwe publicaties waarmee het SCP inzicht geeft in deze groep: het onderzoeksrapport ‘Zicht op zorgen’ en het deelrapport ‘Meer zicht op ouders’. Kans op meer problemen door inflatie Het SCP-onderzoek Zicht op zorgen laat zien dat één op de zes volwassenen problemen heeft op drie of meer terreinen. Dat kunnen problemen zijn met algemene dagelijkse handelingen, in het gezin, met het sociale netwerk, met het zelfstandig kunnen voeren van een huishouden, financiën, gebrekkige administratieve vaardigheden en op het gebied van werk. Door de inflatie en hogere energieprijzen bestaat de kans dat deze groep groter wordt, hoewel dit afhankelijk is van (internationale) ontwikkelingen en beleidsmaatregelen. Weinig hulpbronnen maakt kwetsbaar Mensen met een stapeling van problemen hebben relatief weinig hulpbronnen zoals financiële middelen, opleiding, gezondheid, veerkracht en eigen regie. Daardoor bevinden ze zich relatief vaak in een kwetsbare situatie en kunnen ze vaak minder goed meedoen in de samenleving. Ongeveer een op de tien mensen bevindt zich in een dergelijke kwetsbare situatie. Ze voelen zich ook vaker eenzaam en zijn minder tevreden over hun leven dan anderen. De rol van een tekort aan hulpbronnen in de ongelijkheid tussen groepen, bleek ook uit de recente SCP-publicatie Eigentijdse ongelijkheid. Mensen in een kwetsbare situatie hebben niet altijd ondersteuning nodig. Vaak redden zij zichzelf. Maar dat is wel afhankelijk van de hulpbronnen die zij tot hun beschikking hebben. Hulpbronnen zijn dus van wezenlijk belang om problemen het hoofd te bieden. Ouders met stapeling van zorgen Het SCP-onderzoek Meer zicht op ouders toont aan dat ruim één op de tien ouders met minderjarige kinderen te maken heeft met een stapeling van zorgen of problemen op tenminste drie gebieden. Zij hebben bijvoorbeeld niet alleen zorgen over de opvoeding of ontwikkeling van hun kinderen, maar ook geldzorgen en zitten in een sociaal isolement. Ouders met een stapeling van zorgen of problemen beschikken vaak over weinig hulpbronnen en kunnen vaak niet terugvallen op hun netwerk. Maatwerk en betere toegankelijkheid Beide onderzoeken onderstrepen het belang van een brede blik op het dagelijks leven van mensen en het leveren van maatwerk bij hulp en ondersteuning. Er dient daarbij niet alleen naar de problemen van mensen gekeken te worden, maar ook naar de hulpbronnen waar zij over (kunnen) beschikken. Zo kan het voor gemeenten en hulpinstanties zinvol zijn om in te zetten op het versterken van hulpbronnen van mensen. Niet alleen op financieel gebied, zoals inkomen, maar ook op persoonlijk gebied, zoals veerkracht en regie. Op langere termijn zou dit de draagkracht van mensen mogelijk kunnen vergroten zodat zij beter kunnen omgaan met zorgen of problemen. Daarnaast is het belangrijk dat mensen beter toegang tot ondersteuning hebben en dat de drempels die mensen ervaren om in aanmerking te komen voor voorzieningen in het sociaal domein worden weggenomen. Daarbij moet de informatievoorziening breder toegankelijk en eenvoudiger zijn. Informatie is soms alleen digitaal beschikbaar, aanvraagformulieren zijn ingewikkeld en het stelsel is complex.

Maatschappelijk onbehagen: achtergrond en mogelijke oplossingen Veel Nederlanders zijn somber over de kant die het opgaat met ons land. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) blijkt dat dit maatschappelijk onbehagen samenhangt met de maatschappelijke positie van mensen en hun opvattingen over de samenleving en politiek. Inwoners van plattelandsgemeenten buiten de Randstad hebben gemiddeld meer maatschappelijk onbehagen dan inwoners van steden zowel binnen als buiten de Randstad. Maar wie iemand is en wat iemand vindt, is belangrijker dan waar iemand woont. De overheid moet zich dan ook richten op de onderliggende problemen van Nederlanders en concrete oplossingen bieden. Ondanks het feit dat maatschappelijk onbehagen van alle tijden is en niet per definitie zorgelijk hoeft te zijn, stelt het SCP dat het op dit moment wel een urgent thema is. Uit het meest recente Continue Onderzoek Burgerperspectieven blijkt dat 62% van de Nederlanders vindt dat het de verkeerde kant op gaat met het land. Een hoog onbehagen bij bepaalde groepen en in bepaalde gebieden kan nadelige gevolgen hebben voor de samenleving en onze democratie. Het SCP geeft met het nieuwe onderzoek ‘Somber over de samenleving? Een studie naar verschillen in maatschappelijk onbehagen in Nederland’ dat vandaag verschijnt drie handvatten op welke manier beleidsmakers om kunnen gaan met maatschappelijk onbehagen. In alle gevallen geldt: stuur niet op het gevoel van onbehagen, maar zorg dat naar de onderliggende zorgen wordt geluisterd en de problemen van mensen worden opgelost. 1) Verschillende politieke opvattingen hangen anders samen met maatschappelijk onbehagen Uit het onderzoek blijkt dat verschillende groepen om uiteenlopende redenen somber zijn over de samenleving. Zo hangt maatschappelijk onbehagen voor sommige groepen bijvoorbeeld samen met het idee dat de kabinetsmaatregelen op het gebied van klimaatverandering te ingrijpend zijn en te snel gaan, terwijl anderen juist vinden dat het niet snel genoeg gaat. Daarnaast blijkt dat mensen die sterker het gevoel hebben dat politici onvoldoende naar hen luisteren meer maatschappelijk onbehagen hebben. Om dit onbehagen tegen te gaan, is het belangrijk dat burgers zich beter gehoord voelen en dat zij de keuzes begrijpen die het kabinet maakt. Het meer betrekken van burgers bij het nemen van besluiten kan zorgen voor meer begrip voor de gemaakte keuzes. Transparantie en inclusie zijn daarbij van groot belang. Om dit te bereiken, kan de overheid burgerberaden en referenda inzetten. Daarbij is het belangrijk dat verwachtingen vooraf helder zijn en dat de representativiteit is gewaarborgd. 2) Mensen met lagere maatschappelijke positie zijn somberder Naast economische factoren, zoals werk en inkomen, dragen ook aspecten als een sociaal netwerk, iemands gezondheid en digitale vaardigheden bij aan een meer of mindere mate van maatschappelijk onbehagen. Hoe mensen hun eigen maatschappelijke positie inschatten en of ze zich onderdeel voelen van de Nederlandse samenleving, is ook gerelateerd aan maatschappelijk onbehagen. Vanuit beleid is een brede blik op welvaart nodig: niet alleen op werk en inkomen, maar ook op de andere zaken die iemands maatschappelijke positie bepalen. Beleidsmakers richten zich tot nu toe minder vaak op die aspecten van welvaart en welzijn. Het SCP adviseert een grotere rol van de overheid op dit gebied. Onder meer door hulp te bieden bij het verbeteren van digitale vaardigheden en het bestrijden van eenzaamheid. 3) Gevoel dat er geen oog is voor de regio Maatschappelijk onbehagen is relatief laag in steden, zowel binnen als buiten de Randstad, en relatief hoog in plattelandsgemeenten buiten de Randstad. De opvatting dat politiek Den Haag onvoldoende oog heeft voor de regio waar mensen wonen is een belangrijk component van het onbehagen in plattelandsgemeenten buiten de Randstad. Maar de verschillen tussen bewoners binnen gebieden zijn nog altijd groter zijn dan de verschillen tussen gebieden. In grote steden wonen – net als op het platteland - ook mensen met een grote mate van maatschappelijk onbehagen. Het is belangrijk om het gevoel van mensen te erkennen dat de landelijke politiek geen oog heeft voor de regio waarin ze wonen. Daarnaast zou het goed zijn om te komen tot een betere regionale vertegenwoordiging in de Tweede Kamer en om de ervaren afstand tot de politiek te verkleinen. Het is ook van belang om aandacht te hebben voor regiospecifieke uitdagingen. Zeker in recente beleidsdossiers (zoals rondom de energietransitie en stikstofproblematiek) is brede maatschappelijke betrokkenheid vanuit heel Nederland onmisbaar. Oplossingen dienen dus in goed overleg tussen de Rijksoverheid en regionale partners te worden gevonden.