Maatschappelijke effecten van de voorgenomen herziening van het financieringsstelsel voor kinderopvang

Abstract

Het kabinetsplan voor (bijna) gratis kinderopvang leidt er nauwelijks toe dat ouders meer gaan werken en komt ook de ontwikkeling van kinderen niet ten goede. Bovendien is de kans groot dat het plan op korte termijn een ongunstig effect heeft op de kwaliteit van de kinderopvang en de toegankelijkheid ervan voor gezinnen met een laag inkomen. Voor hen kan kinderopvang juist duurder worden, met risico's voor de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid. Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau (CPB) en het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP). De kosten van het kabinetsplan bedragen circa 2,5 miljard euro. Gezien het beperkte rendement van de investering en de maatschappelijke risico’s concluderen de planbureaus dat het verstandig is om het plan te heroverwegen. Het kabinet zou daarbij vooral moeten kijken naar de effecten op de ontwikkeling van kinderen en het bevorderen van kansengelijkheid.

Op de lange termijn is er slechts een beperkt effect op de arbeidsparticipatie van ouders. Uit berekeningen blijkt dat het nieuwe stelsel van het kabinet tot een beperkte toename in het arbeidsaanbod van +0,2% (15 duizend fte) leidt. Vooral gezinnen met midden en hoge inkomens zullen minder gaan betalen voor kinderopvang. Binnen deze groepen is de arbeidsparticipatie echter al hoog. Het effect op de arbeidsparticipatie van ouders met een laag inkomen is op de lange termijn naar verwachting nihil, omdat zij op dit moment al 96% van de kosten voor kinderopvang vergoed krijgen.

Effecten stijgende vraag Hoewel het effect op de arbeidsparticipatie beperkt is, verwachten de twee planbureaus wel dat de vraag naar kinderopvang zal toenemen. Als kinderopvang goedkoper wordt voor midden en hoge inkomens, kunnen ouders er immers sneller voor kiezen om informele opvang (bijvoorbeeld bij opa en oma) te vervangen door formele opvang.

Door de krapte op de arbeidsmarkt kan de kinderopvangbranche deze stijging van de vraag niet bijbenen. Op de korte termijn zal dit leiden tot prijsstijgingen, wachtlijsten en vermindering van de kwaliteit van de opvang. Vooral ouders met lage inkomens en hun kinderen worden hiervan de dupe: zij zullen meer moeten gaan betalen dan in het huidige systeem. Dit heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van kinderen en de kansengelijkheid in ons land.

Ontwikkeling kinderen en kansengelijkheid Als het gaat om de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid, dan is de meeste winst te behalen bij kinderen die opgroeien in minder gunstige omstandigheden. Een kind met bijvoorbeeld een taalachterstand heeft er profijt van om naar de kinderopvang gaan. Kinderen met achterstanden behoren vaak tot de lagere inkomensgroepen. Juist die groepen zullen niet profiteren van het plan van het kabinet, omdat de opvang voor hen duurder en minder toegankelijk wordt. De mogelijkheden die kinderopvang heeft om bij te dragen aan de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid, worden met dit plan dus niet benut. En in elk geval op de korte termijn zijn er zelfs risico’s voor de ontwikkeling van kinderen en de kansengelijkheid.

Ontwikkeling van kinderen voorop Met dit plan wil het kabinet het systeem simpeler maken, en overstappen van een toeslagensysteem naar directe financiering. Dat kan financiële stress en onzekerheid bij ouders verminderen. Echter, omdat het plan op de lange termijn een beperkt effect heeft op de arbeidsparticipatie en niet bijdraagt aan de ontwikkeling van kinderen en kansengelijkheid en er bovendien aanzienlijke risico’s zijn op korte termijn, vinden de planbureaus het verstandig om het huidige kabinetsplan te heroverwegen. De mogelijke maatschappelijke baten van investeringen in de kinderopvang liggen vooral in de ontwikkeling van kinderen en het bevorderen van kansengelijkheid.